The Economist Intelligence Unit od kilku lat tworzy ranking najbardziej i najmniej przyjaznych do życia miast, biorąc pod uwagę m.in. takie czynniki, jak kultura i środowisko oraz infrastruktura. W 2023 r. na pierwszym miejscu rankingu znalazł się Wiedeń, jeden z europejskich liderów realizacji koncepcji Smart City. W jaki sposób polskie miasta mogą dokonać podobnej transformacji, aby zasłużyć na miano „inteligentnych”?
- Zwiększanie efektywności energetycznej budynków powinno być priorytetem użytkowników, właścicieli, projektantów i wykonawców.
- Dążenie do niezależności energetycznej budynków to potężny impuls do rozwoju innowacji i gospodarki.
- Inwestorzy mogą liczyć na wsparcie finansowe z budżetu państwa oraz funduszy unijnych.
- Miasta, zamiast skupiać się tylko na systemach odprowadzania wody deszczowej, powinny zatrzymywać ją do użytku własnego (np. w czasie suszy i deficytów).
Te i inne tematy zostaną poruszone przez ekspertów budownictwa, transportu, energetyki czy data science na kongresie Smart City Forum. Jesienna edycja (XVII) odbędzie się 20-21.11.2023 r. w The Westin Warsaw Hotel.
Jak poprawiać efektywność energetyczną budynków?
Efektywność energetyczna, czyli stopień przygotowania budynków do zapewnienia ich użytkownikom komfortu cieplnego, ma bezpośredni wpływ na oszczędzanie energii, a w konsekwencji na ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery (gazów cieplarnianych i pyłów zawieszonych) oraz na wydatki z budżetu. Podstawowe działanie, które poprawia efektywność energetyczną budynków, to termomodernizacja.
Termomodernizacja obejmuje różne zabiegi mające na celu redukcję zapotrzebowania energetycznego na ogrzanie/ochłodzenie budynków oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Może to być chociażby:
- wymiana lub modernizacja systemów grzewczych,
- ocieplenie przegród zewnętrznych oraz dachów, stropów i podłóg,
- zapewnienie szczelności okien, drzwi i bram garażowych,
- wymiana oświetlenia i urządzeń na energooszczędne.
Oprócz termomodernizacji miasta powinny promować wykorzystanie OZE czy ciepła sieciowego. Kampania informacyjna „Czas na oszczędzanie energii” prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki od 2007 r. zwraca również uwagę na zmianę złych nawyków, przez które energia po prostu się marnuje. W broszurze promującej racjonalne działania w tym zakresie wspomniano m.in. o wyłączaniu nieużywanych sprzętów, nie zostawianie ich w trybie czuwania czy gotowaniu z użyciem przykrywki. Edukacja obywateli jest więc bardzo ważnym elementem poprawy efektywności energetycznej całych miast i regionów.
Jak można zwiększać świadomość obywateli na temat konieczności poprawy efektywności energetycznej budynków?
Do świadomości obywateli trafia zazwyczaj rachunek ekonomiczny. Wymiana źródeł ciepła na ekologiczne, instalacja nowoczesnych i efektywnych źródeł energii, termomodernizacja budynków, ma za zadanie przede wszystkim obniżenie kosztów. W Gliwicach od lat tworzymy własne i wspieramy zewnętrzne programy dotacyjne do wymiany źródeł ciepła na ekologiczne czy termomodernizacje budynków. Miasto samo inwestuje w oszczędność energii cieplnej systematycznie modernizując cały miejski zasób komunalny. Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej, którego właścicielem jest miasto, wciąż podłącza nowe budynki do sieci cieplnej. W całym mieście wybudowano i zmodernizowano nowoczesne, ekologiczne i energooszczędne oświetlenie uliczne. Mieszkańcy Gliwic od dawna mają świadomość konieczności poprawy efektywności energetycznej budynków i tego, że miasto będzie ich w tym wspierać. – komentuje Adam Neuman, Prezydent Miasta Gliwice.
Jakie trendy w budownictwie pomagają poprawiać efektywność energetyczną?
Publikacja „Poprawa charakterystyki energetycznej budynków. Poradnik” wydana przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii we wrześniu 2023 zawiera praktyczne wskazówki dla projektantów i wykonawców, dzięki którym powstają przyjazne dla środowiska i klimatu budynki o niskim zużyciu energii. Wśród dobrych praktyk warto wymienić zwracanie uwagi na wysoką izolacyjność cieplną przegród zewnętrznych, projektowanie wydajnych systemów ogrzewania, wentylacji i oświetlenia korzystających z OZE, eliminację mostków cieplnych czy nie zadowalanie się jedynie spełnieniem minimalnych wymagań efektywności energetycznej wynikających z przepisów techniczno-budowlanych.
Oprócz tego ciekawym trendem jest tzw. budownictwo naturalne. Wykorzystuje się w nim „zielone” materiały: drewno, kamień, glinę, słomę czy konopie. Wyróżnia je niska energia wbudowana, czyli wymagająca małych nakładów energetycznych produkcja i przygotowanie do zastosowania w budynku. Poza tym takie materiały mogą być pozyskiwane lokalnie (mają więc niższy ślad węglowy) lub wykorzystane ponownie albo są biodegradowalne.
Jakie działania podejmują samorządy w celu promowania i wsparcia lokalnych inicjatyw związanych z budownictwem naturalnym, wykorzystującym „zielone” materiały, które są pozyskiwane lokalnie i mają niższy ślad węglowy?
Dla miasta bardziej istotne niż tzw. ślad węglowy jest ograniczenie zanieczyszczeń typu pył zawieszony PM 2,5 i PM 10 oraz trujących związków z niskiej emisji i transportu, takich jak azot, siarka, benzoapiren. Te zanieczyszczenia wpływają bezpośrednio na zdrowie i komfort życia, dlatego miasto już wiele lat temu zainwestowało w tzw. ITS (Inteligentny System Transportowy), dzięki któremu udało się upłynnić ruch w całym mieście i tym samym pozbyć się zakorkowanych ulic. Miasto prowadziło oczywiście również działania wymienione wyżej w odpowiedzi na pierwsze pytanie i tym samym ograniczyło niską emisję z nieruchomości.
Prowadzimy również działania globalne w kontekście całego miasta. Starając się dążyć do zaopatrzenia w energię w oparciu o odnawialne źródła energii oraz zasoby własne miasto utworzyło Klaster Energii, którego członkami są miejskie spółki oraz lokalne przedsiębiorstwa. Liderem Klastra jest Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Wspólnie pracujemy nad innowacyjnymi rozwiązaniami i wyzwaniami w procesie transformacji energetycznej.
Starając się spoglądać na problemy nowoczesnej energetyki z jak najszerszej perspektywy prowadzimy również dialog z prywatnymi właścicielami nieruchomości i przedsiębiorcami.
Nasze działania najlepiej obrazują przykłady. Wspomniane tu wcześniej Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Gliwicach wciąż modernizuje swoje technologie przetwarzania energii. W swojej strategii zapisane ma stopniową dekarbonizację źródła wytwórczego. Inne spółki miejskie takie jak Przedsiębiorstwo Zagospodarowania Odpadów, Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, czy Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej również stale i systematycznie planują swoje inwestycje z uwzględnieniem najnowocześniejszych i proekologicznych technologii.
Biorąc pod uwagę wszystko powyższe należy zaznaczyć, że samorząd działa przede wszystkim na podstawie przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Wiąże go dyscyplina finansów publicznych, prawo zamówień publicznych czy przepisy techniczno budowlane. Powoduje to ograniczenia, których nierzadko nie da się przeskoczyć. Za sferę budownictwa mieszkaniowego odpowiadają w mieście dwie spółki, które prowadzą inwestycje w budownictwo mieszkaniowe i których efektem są nowoczesne budynki wielorodzinne podłączone do miejskiej sieci ciepłowniczej. W świetle powyższego pozostawianie za sobą mniejszego śladu węglowego jest naturalną konsekwencją wszystkich tych działań jednak nie może być i na tym etapie nie jest celem samym w sobie. – mówi Adam Neuman, Prezydent Miasta Gliwice.
Finansowanie budownictwa efektywnego energetycznie i wykorzystywania OZE
Inwestorzy, którzy wdrażają budownictwo efektywne energetycznie oraz wykorzystują OZE, mogą liczyć na wsparcie finansowe. Wśród źródeł finansowania warto wymienić np. programy priorytetowe „Czyste Powietrze” i „Mój Prąd”, możliwość otrzymania dofinansowania z Funduszu Termomodernizacji i Remontów, ulgę termomodernizacyjną, program „Stop Smog” oraz programy ograniczenia niskiej emisji.
Czy dążenie do niezależności energetycznej budynków ma sens?
Projektowanie i budowanie nieruchomości niezależnych energetycznie, które pobierają energię przede wszystkim ze źródeł odnawialnych, jest zgodne z ogólnym kierunkiem działań oczekiwanym od krajów członkowskich (dyrektywa 2010/31/UE). Aktualizacje unijnych wytycznych mają na celu maksymalne oszczędności w zakresie nakładów inwestycyjnych oraz kosztów eksploatacji przez cały cykl życia budynku.
Podnoszenie sprawności energetycznej nie tylko zapobiega bezpowrotnym stratom energii, ale także pobudza do rozwoju innowacyjnych technologii. Według wspomnianego wcześniej poradnika stanowi to impuls do postępu gospodarczego poszczególnych miast i regionów, a w konsekwencji całej polskiej gospodarki.
Miasta gąbki – sposoby na realizację założeń koncepcji spongecity w polskich miastach
Zmiany klimatu zwiększają częstotliwość opadów, co w coraz bardziej zabetonowanych przestrzeniach miejskich rodzi poważny problem: woda deszczowa nie ma gdzie się podziać, a to skutkuje powodziami błyskawicznymi i podtopieniami. Pojęcia „miasta gąbki” (spongecity) po raz pierwszy użył w 2012 r. prezydent Xi Jinping, komentując serię powodzi w Chinach, którą wywołała niska przepustowość systemów kanalizacji i powszechność materiałów nieprzepuszczalnych (betonu i asfaltu). Koncepcja miasta gąbki zakłada przenoszenie na grunt miejskiej gospodarki wodnej zaobserwowanych w przyrodzie doskonałych rozwiązań magazynowania i oddawania zasobów wodnych. Umożliwia to nie tylko zapobieganie powodziom i podtopieniom, ale także zatrzymywanie wody deszczowej na użytek własny miast.
Jak jednak zrealizować koncepcję spongecity? Głównie poprzez rozwój zielonej i błękitnej infrastruktury. Obejmuje to nie tylko rewitalizację i zakładanie parków miejskich, łąk kwietnych, oczek wodnych, zbiorników retencyjnych, ogrodów deszczowych czy innych zielonych terenów charakteryzujących się dużą przepuszczalnością powierzchni, ale również nowoczesne, innowacyjne i proekologiczne rozwiązania w budownictwie. Takimi elementami są np. zielone dachy i ściany. Równie ważna jest też edukacja mieszkańców i zachęcanie ich do wprowadzania ekologicznych zachowań w życiu codziennym – wszystkie te punkty wchodzą w skład dobrych praktyk, do podejmowania których Ministerstwo Klimatu i Środowiska zachęca samorządy terytorialne.
Jakie realizacje można zaobserwować w polskich miastach? Za przykład mogą posłużyć laureaci II edycji konkursu „Miasta z Klimatem” w kategorii „Miasta powyżej 100 000 mieszkańców”. W Katowicach wybudowano kanalizację deszczową w okolicy ulic Gospodarczej i Górnego Dorobku – to ponad 115 m sieci kanalizacyjnej oraz system zbiorników retencyjnych o pojemności aż 437,5 m3. Zmagazynowaną wodę Katowice zamierzają wykorzystać m.in. do podlewania zieleni miejskiej i czyszczenia ulic. Kraków z kolei zdecydował się na rewitalizację Parku Duchackiego, co miało na celu ograniczenie powodzi i podtopień, z którymi zmagało się miasto. W ramach inwestycji podzielono system stawów na dwie części. Staw górny stwarza dobre warunki do rozwoju bioróżnorodności, a dolny pełni funkcję retencyjną i wypoczynkową.
Koncepcja Smart City odpowiedzią na najbardziej palące problemy
Przeciwdziałanie degradacji środowiska i ociepleniu klimatu czy bezpieczeństwo energetyczne obywateli i całych państw to tylko kilka bardzo aktualnych, palących kwestii. Wdrażanie koncepcji Smart City doskonale wpisuje się w działania prewencyjne, które mogą podejmować rady miast i samorządy terytorialne. Konkretne przykłady sposobów ich realizacji zostaną omówione na XVII edycji Smart City Forum 20 i 21 listopada 2023 r.
Data publikacji: